Notatki do tematu: Ustrój i władza zwierzchnia w RP

Aska

Proponuję wklejać tu teksty notatek, opracowane na pierwsze zajęcia.

Podstawowe definicje ustroju państwowego, politycznego i społecznego.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie podstawowych definicji ustrojów: państwowego, politycznego i społecznego. Wbrew pozorom – nie jest to zadanie łatwe, bowiem już od starożytności pojawiały się liczne próby zdefiniowania wyżej wymienionych zjawisk politycznych, które powielane, reinterpretowane i negowane przez stulecia doprowadziły do swoistego chaosu definicyjnego. Świadczyć o tym może chociażby stawianie znaku równości między pojęciami ‘system polityczny’, ‘reżim polityczny’ i ‘ustrój polityczny’ przez jednych badaczy i próby rozróżnienia tych zjawisk przez innych.
W zakłopotanie wprowadzić również może pojęcie ‘ustroju państwowego’, które wydaje się być jednoznaczne z ‘ustrojem politycznym’. Najmniej trudności sprawia zdefiniowanie ‘ustroju społecznego’, dlatego postanowiłam rozpocząć swoje rozważania od prezentacji tego właśnie pojęcia.
Jak podaje Słownik encyklopedyczny system (ustrój) społeczny to: ogół wzajemnych relacji i oddziaływań między organizacjami, grupami społecznymi, instytucjami
i jednostkami, które dążą do realizacji swoich potrzeb i interesów w oparciu o przyjęte normy i zasady. W skład systemu społecznego wchodzi zarówno społeczeństwo jako całość,
jak i wyodrębnione z niego części (podsystemy) m.in. aparat państwowy (np parlament, rząd), organizacje społeczno-polityczne, partie polityczne, wojsko, policja, kościół itd. Pojęciem tym określa się także poszczególne sfery aktywności społecznej, takie jak np kultura, polityka, socjalizacja, ekonomika itd.
Nieco inną definicję znaleźć można w książce Nauka o polityce wydanej w 1988r.
pod redakcją Artura Bodnara: „System społeczny tworzą podstawowe klasy, warstwy i inne grupy społeczne, kreowane przez nie różnorodne instytucje i mechanizmy gwarantujące realizację ich potrzeb grupowych oraz relacje i zależności integrujące te składniki w jedną całość – społeczeństwo zorganizowane w państwo.”
Ustrój społeczny jest zatem w tym przypadku pojęciem najszerszym i w jego granicach, jako podsystem, będzie się mieścić pojęcie ustroju politycznego.
Ustrój polityczny – regulacje prawne odnoszące się do struktury organizacyjnej, kompetencji i wzajemnych relacji organów państwa oraz sposobu rządzenia nim.
W politologii termin u. p. zastępowany jest przez system i reżim polityczny.
Inna definicja mówi, że „ustrój polityczny (dosłownie urządzenie) – pojęcie prawnicze, określające strukturę organizacyjną, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. Termin ten wywodzi się z myśli polit. Arystotelesa, dla którego znaczył <<ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich,
tj. rządu>>. (…) W doktrynie prawa konstytucyjnego podkreśla się, że ustrój polityczny jest kategorią złożoną oznaczającą zarówno podstawowe zasady struktury władz państwowych oraz główne instytucje polityczne i prawne. (…) W tym sensie jest zbieżne
z instytucjonalnym ujęciem systemu politycznego.”
Na uwagę zasługuje również definicja Artura Bodnara: „W skład systemu politycznego [tu rozumianego jako ustrój polit. – przyp. J. S.] wchodzą wszystkie te elementy systemu społecznego, które, z jednej strony – zapewniają dominację klasy panującej
oraz koegzystencję pozostałych grup, z drugiej zaś – umożliwiają (jeżeli pozwala na to bieżący interes klasy dominującej) poszczególnym grupom społecznym ujawnianie własnych potrzeb i interesów, instytucjonalizację własnej woli społecznej, sięganie po instrumenty ogólnospołeczne zapewniające zwiększenie własnej partycypacji w życiu społecznym.”
Oznacza to, że system społeczny tworzy podstawę dla istnienia oraz określa sposób kształtowania i funkcjonowania systemu politycznego. Na podstawie tego stwierdzenia można też wywnioskować, iż ustrój społeczny nie tylko powstaje wcześniej, ale także określa podstawowe właściwości ustroju politycznego, główne płaszczyzny jego funkcjonowania.
Ostatnią definicją, którą pragnę przedstawić, jest definicja ustroju państwowego.
Jak podaje Szkolny słownik terminów politycznych jest to: „całość struktury prawno-organizacyjnej państwa, na którą składa się organizacja i funkcjonowanie wszystkich organów władzy, stosunki między nimi oraz stosunek władz centralnych do organizacji samorządowych.” W tym ujęciu ustrój państwowy jest zdefiniowany podobnie jak ustrój polityczny. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w większości leksykonów, encyklopedii pojawia się jedno z pojęć: ustrój polityczny lub ustrój polityczny i wówczas są to pojęcia jednoznaczne.
Zaś w Internecie przeczytać można: „Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej. Dzieli się na: a) ustrój polityczny – ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli. Precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej, b) ustrój społeczno-gospodarczy – oznacza materialne warunki życia społecznego, strukturę własnościową oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych.” Tak zdefiniowany ustrój państwowy jest pojęciem nadrzędnym i w jego ramach wyodrębniono pozostałe dwie definicje.
Zaobserwować zatem można swoisty dualizm w interpretacjach zjawisk politycznych, będących przedmiotem moich zainteresowań. Z jednej strony badacze kładą nacisk na aspekt społeczny omawianych ustrojów, wysuwając tezę, iż ustrój społeczny jest pojęciem nadrzędnym, z drugiej zaś strony, uwypuklany jest aspekt państwowy i w tym przypadku
z ustroju państwowego wyodrębnione są ustrój polityczny oraz ustrój społeczno-gospodarczy jako jego elementy. Moim zdaniem, dla potrzeb naszych zajęć dydaktycznych i lepszego zrozumienia omawianych zagadnień, najbardziej właściwe będzie rozumienie owych pojęć
w drugim ujęciu.